Als adviseurs krijgen we vaak inhoudelijke vragen over verontreinigingen in producten waar bedrijven op laten analyseren. In dit kennisblad wordt Listeria toegelicht.
Wat is Listeria?
Listeria’s zijn ziekteverwekkende bacteriën die listeriose kunnen veroorzaken. Er zijn meerdere verschillende soorten Listeria. Meestal worden mensen ziek door infectie van Listeria monocytogenes, maar ook andere soorten Listeria kunnen infecties veroorzaken.
Waar komt Listeria vandaan?
Listeria zit voornamelijk in voedsel, dieren of in de grond. Sommige producten als gepasteuriseerde kaas vormen een heel klein risico op besmetting met Listeria, terwijl bijvoorbeeld witschimmelkazen een groter risico vormen door de manier waarop deze worden geproduceerd (geen verhittingsstap). Listeria komt vooral veel voor in langdurig gekoelde producten die zonder verdere verhitting worden gegeten (zoals kaas, maar ook kant-en-klaar sandwiches en maaltijdsalades). Wanneer Listeria wordt geconstateerd door artsen is er een meldingsplicht en zal er een bron- en contactonderzoek plaatsvinden. Listeria is een bacterie die zichzelf vermenigvuldigt, en via kruisbesmetting op verschillende producten kan komen. Ook kan Listeria voorkomen in water, en wanneer besmet water wordt gebruikt om bijvoorbeeld groente te wassen kan de groente op die manier besmet raken.
Gezondheidseffecten van listeriose
Voor de meeste gezonde mensen zal listeriose geen effect hebben, of milde griepverschijnselen veroorzaken. Soms kan besmetting met Listeria welernstige gezondheidsklachten veroorzaken. Het kan onder andere meningitis (hersenvliesontsteking) of sepsis veroorzaken en daarom is preventie van besmetting van groot belang. Onder kwetsbare groepen (kinderen, ouderen, mensen met een verzwakt immuunsysteem) kan het in het ergste geval zelfs tot sterfte leiden, wat nog steeds enkele keren per jaar in Nederland voorkomt. Ook kan het leiden tot een miskraam of vroeggeboorte.
Bij dieren kan Listeria in diervoeder ook leiden tot infectieziektes, vooral herkauwers (koeien, schapen, geiten) zijn gevoelig voor listeriose.
Voorzorgsmaatregelen
Listeriabacteriën zich niet kunnen vermenigvuldigen in omgevingen met een temperatuur onder het vriespunt, maar lage temperaturen alleen zijn niet voldoende om Listeria te doden. Na ontdooien zullen de bacteriën weer groeien en vermenigvuldigen. Het is dus belangrijk voedselproducten gekoeld op te slaan en gekoeld te houden om verdere uitgroei te voorkomen.
Om kruisbescherming tegen te gaan moeten alle oppervlakten die met rauw of mogelijk besmette producten in aanraking gekomen zijn goed worden ontsmet. Dit geldt voor machines, maar ook bedrijfskleding. Omdat Listeria in goed gedijt in vochtige omstandigheden is het belangrijk dat er nergens in de productieruimte stilstaand water kan ophopen. Denk aan putjes die niet doorlopen of scheuren in de vloer waar water in blijft staan. Een veel gebruikte voorzorgmaatregel is het testen van dergelijke plekken op de aanwezigheid van Listeria zodat dit preventief kan worden verwijderd. Bijvoorbeeld door swabs te nemen van putjes, gootjes en drainage plekken en deze op te sturen naar een laboratorium voor analyse op de aanwezigheid van Listeria. Mocht dit hier gevonden worden dan kunnen deze plekken grondig gereinigd en gedesinfecteerd worden zodat de Listeria niet kan verspreiden door de fabriek.
Ook kunnen matten worden gebruikt die het water van de schoenen van werknemers kunnen opnemen en daardoor voorkomen dat Listeria wordt verspreid door de heen en weer lopen .
Pasteuriseren is een daarnaast een effectieve methode om Listeria te doden. Daarbij worden de producten kort verhit boven de 76 graden Celsius. Omdat dit niet wordt toegepast bij bijvoorbeeld rauwmelkse kaas en kant-en-klaar maaltijdsalades zijn dit de producten die ook vaker problemen veroorzaken.
Voorkoming van uitbraak en besmetting van listeria en andere besmettingsziekten moeten ook worden beschreven in een Gevarenanalyse, waarbij ook wordt gekeken naar waar mogelijke gevaren zoals microbiologische besmetting kunnen ontstaan. Het testen van grondstoffen en eindproducten op Listeria kan ook een beheersmaatregel zijn. Voor levensmiddelen is in de wetgeving (Vo. 2073/2005) vastgesteld dat Listeria minder moet zijn dan 100 KVE/g (voor baby- en zuigelingenvoeding moet het volledig afwezig zijn). Voor diervoeders zijn geen afkeurgrenzen vastgesteld voor Listeria.
Meer informatie?
Heeft u hulp nodig bij het opstellen van een gevarenanalyse van uw grondstoffen of proces, bij het opstellen van een analyseplan voor Listeria, of bent u geïnteresseerd in een cursus? Neem dan gerust contact op via info@htp-advies.nl of bel naar 0487 51 06 96.